1. Bối cảnh & cú sốc thương mại
Trong những tháng gần đây, căng thẳng giữa Mỹ và Trung Quốc leo thang, với kế hoạch áp thuế bổ sung lên hàng hóa Trung Quốc cũng như biện pháp kiểm soát xuất khẩu các sản phẩm công nghệ cao của Trung Quốc.
Trung Quốc, trong nỗ lực ứng phó, đã đẩy mạnh xuất khẩu sang các thị trường thay thế và tăng nhập khẩu từ các nước trong khu vực.
Việt Nam, với vị thế là quốc gia nằm trong chuỗi “China + 1” — tức các doanh nghiệp quốc tế dịch chuyển sản xuất hoặc chuỗi cung ứng từ Trung Quốc sang các nước châu Á — có thể bị ảnh hưởng mạnh trong giai đoạn này.
2. Cơ hội thương mại: dòng chảy chuyển dịch có lợi cho Việt Nam
Nhiều nghiên cứu cho thấy chiến tranh thương mại có hiệu ứng chuyển hướng (trade diversion) khi hàng Trung Quốc bị đánh thuế cao, một phần nhu cầu của Mỹ và các nước có thể chuyển sang các quốc gia khác như Việt Nam.
Một nghiên cứu với phương pháp DiD chỉ ra rằng xuất khẩu của Việt Nam sang Mỹ đã tăng khoảng 14 % nhờ hiệu ứng chuyển hướng từ Trung Quốc.
Một số sản phẩm như dệt may, nhựa, máy móc – máy móc cơ khí, linh kiện điện tử, có thể hưởng lợi khi các nhà nhập khẩu tìm kiếm nguồn thay thế để tránh thuế Trung Quốc.
Ngoài ra, chuỗi cung ứng trong khu vực Đông Nam Á được thúc đẩy – các nhà sản xuất quốc tế có thể tăng đầu tư, mở rộng sản xuất tại Việt Nam để tránh rủi ro thuế, từ đó bơm đơn hàng cho Việt Nam.
3. Thách thức và rủi ro: không phải con đường bằng phẳng
Áp lực từ thuế “quy định mới” của Mỹ đối với Việt Nam
– Mỹ đã áp thuế 20 % lên hàng Việt xuất sang Mỹ từ ngày 7/8/2025. Động thái này nhằm hạn chế việc Việt Nam bị dùng làm “đường trung chuyển” hàng Trung Quốc.
– Sự nghi ngờ từ Mỹ về việc hàng hóa Trung Quốc “đi vòng” qua Việt Nam có thể khiến các doanh nghiệp Việt gặp thanh tra, áp thuế chống chuyển tải hoặc quy định kiểm soát chặt hơn.
Phụ thuộc mạnh vào Trung Quốc về nguyên liệu, linh kiện nhập khẩu
– Việt Nam nhập rất nhiều linh kiện, nguyên liệu sản xuất từ Trung Quốc, đặc biệt trong các ngành điện tử, dệt may, máy móc. Mọi sự gián đoạn chuỗi cung ứng từ Trung Quốc sẽ ảnh hưởng tới chi phí, thời gian sản xuất của các doanh nghiệp Việt.
– Việc Trung Quốc bị hạn chế xuất khẩu nguyên liệu công nghệ cao, linh kiện nguy cơ gây “nút cổ chai” cho ngành sản xuất của Việt Nam.
Cạnh tranh gia tăng & biên lợi nhuận mỏng
– Mặc dù có cơ hội vào thị trường Mỹ, doanh nghiệp Việt có thể phải chấp nhận biên lợi nhuận thấp hơn do cạnh tranh khốc liệt với các quốc gia khác (Ấn Độ, Bangladesh, Mexico, v.v.).
– Chi phí vận chuyển quốc tế, chi phí kiểm định chất lượng, chi phí tuân thủ tiêu chuẩn cao tại thị trường Mỹ/EU có thể “ăn mòn” lợi ích của hiệu ứng chuyển hướng.
Rủi ro từ biến động chính sách và leo thang thuế
– Nếu chiến tranh thương mại tiếp tục leo thang, hoặc Mỹ mở rộng nhóm mặt hàng bị đánh thuế lên cả hàng từ các quốc gia thay thế, Việt Nam cũng có thể bị cuốn vào đợt áp thuế mới.
– Biến động tỷ giá, chi phí năng lượng, chi phí logistics quốc tế tăng cũng là thách thức cần quản lý.
4. Dự báo tác động trong quý IV/2025 & tình hướng xuất nhập khẩu Việt Nam
Xuất khẩu có thể giữ được đà tăng nhưng tốc độ chững lại
– Nhờ hiệu ứng chuyển hướng, xuất khẩu quý IV có thể vẫn ghi nhận tăng trưởng, đặc biệt trong các ngành thuộc lĩnh vực công nghiệp nhẹ, dệt may, linh kiện điện tử.
– Tuy nhiên, mức tăng trưởng có thể nhỏ lại so với quý trước do áp lực thuế mới, kiểm soát xuất nhập khẩu khắt khe hơn và chi phí đầu vào tăng.
Nhập khẩu có thể sụt nhẹ hoặc chững lại
– Do khó khăn trong nhập khẩu nguyên liệu từ Trung Quốc – giá tăng hoặc gián đoạn – nhu cầu nhập khẩu có thể giảm, đặc biệt trong các ngành sản xuất phụ thuộc nhiều vào linh kiện.
– Tuy nhiên, nếu doanh nghiệp dự trữ, nhập trước (stock up) hoặc tìm nguồn thay thế từ quốc gia khác (Hàn Quốc, Nhật, Đài Loan), nhập khẩu có thể duy trì ổn định.
Cán cân thương mại có thể bị ảnh hưởng
– Nếu xuất khẩu tăng nhưng nhập khẩu giảm mạnh, Việt Nam có thể có thặng dư thương mại cao hơn trong quý IV.
– Tuy nhiên, nếu chi phí đầu vào tăng mạnh hoặc doanh nghiệp không ứng phó kịp, xuất khẩu cũng có thể bị ảnh hưởng, làm giảm thặng dư kỳ vọng.
5. Kiến nghị cho doanh nghiệp & chính sách
Đa dạng hóa chuỗi cung ứng
– Doanh nghiệp nên chủ động tìm nguồn linh kiện thay thế ngoài Trung Quốc (Hàn Quốc, Đài Loan, ASEAN) để giảm rủi ro tập trung.
– Xây dựng kho dự trữ chiến lược để ứng phó với gián đoạn nguồn cung.
Tăng cường năng lực cạnh tranh
– Nâng cao chất lượng, đáp ứng tiêu chuẩn cao của khách hàng Mỹ/EU (kiểm tra chất lượng, tiêu chí môi trường, truy xuất nguồn gốc).
– Tối ưu hóa chi phí logistics, sản xuất, quản lý để giữ biên lợi nhuận.
Chính sách hỗ trợ từ nhà nước
– Cơ quan quản lý cần theo dõi diễn biến thuế mới, đảm bảo thông tin minh bạch, hỗ trợ doanh nghiệp xuất khẩu tránh bị áp thuế bất ngờ.
– Hỗ trợ tín dụng, ưu đãi thuế cho các doanh nghiệp sản xuất xuất khẩu, hỗ trợ tiếp cận thị trường mới.
– Đàm phán thương mại song phương hoặc đa phương để giảm rủi ro bị “vạ lây” từ thuế Mỹ – Trung.
6. Kết luận
Chiến tranh thương mại Mỹ – Trung trong quý IV/2025 đặt ra nhiều thách thức nhưng cũng mở ra cơ hội cho Việt Nam nếu doanh nghiệp và nhà nước biết nắm bắt. Xuất khẩu là điểm sáng nhờ chiến lược chuyển hướng, nhưng điều này đòi hỏi sự linh hoạt trong chuỗi cung ứng, tối ưu chi phí, và chính sách hỗ trợ hợp lý. Tuy nhiên, mọi lợi thế đều có giới hạn nếu rủi ro từ gián đoạn chuỗi cung ứng hay leo thang thuế trở thành hiện thực.
Nguồn tin: ResearchGate, Reuters
